سلامتکده طب ایرانی معصومیه

بسمه تعالی

تدابیر خوابیدن                           

ابن‌سینا دانشمند بزرگ طب ایرانی در کتاب "قانون در طب" در مبحث حفظ سلامتی، تدبیر خواب را مهمترین تدبیر پس از ورزش و غذا عنوان کرده‌است. جالب اینکه در این طب برای داشتن خوابی باکیفیت تدابیر ساده اما کاربردی مطرح شده‌است. توجه به طول و زمان خوابیدن، تأثیر حالت‌های مختلف خواب، ویژگی‌های محل و وسایل خواب، میزان نیاز به خواب در سنین و مزاج‌های مختلف و بسیاری آموزه‌های طبی دیگر از جمله نکات مهمی است که می‌تواند سبب بالا رفتن کیفیت خواب و موجب تقویت قوای بدنی فرد شود. برای دستیابی به شرایط مطلوب خوابیدن از دیدگاه طب ایرانی با دکتر زهرا سرباز حسینی، پزشک متخصص طب سنتی گفتگویی انجام دادیم. 

از منظر طب سنتی همه موجودات زنده برای ادامه حیات لزوما به خواب نیازمندند. زیرا در هنگام بیداری، انرژی و رطوبت‌های بدن مصرف‌شده و تحلیل می‌رود و بدن بیشتر به حواس ظاهری و کمتر به عملکردهای درونی مانند هضم‌ غذا، پاکسازی فضولات، تغذیه اعضای داخلی و غیره توجه دارد. یک خواب خوب و مناسب درون بدن را گرم میکند، به بدن رطوبت داده و هضم را تقویت میکند. در بیماری‌هایی که سیستم گوارش و هضم دچار اختلال می‌شود و یا بیماری‌هایی که در اصطلاح طب‌سنتی مواد زائد زیادی در بدن پخش می‌شود خواب یک روش درمانی بسیار خوب محسوب می‌شود.

ارتباط خواب با سن و مزاج

مقدار نیاز به  خواب در سنین و مزاج‌های مختلف باهم متفاوت و این تفاوت بر پایه میزان رطوبت بدن است. نوزادان در مقایسه با سنین مختلف از بیشترین رطوبت برخوردار هستند، در نتیجه بیشترین میزان خواب را دارند. در بین مزاج‌های مختلف کمترین نیاز به خواب در افراد گرم و خشک و بیشترین نیاز به خواب در افراد سرد و تر دیده‌ می‌شود. افراد گرم و خشک عموما با ۶ ساعت خواب شب احساس نشاط و سرحالی دارند اما باید دقت کنند کم‌خوابی در این افراد عوارض بیشتری ایجاد می‌کند و موجب ایجاد سوء‌مزاج خشک در بدن و به خصوص مغز می‌شود. اما افراد سرد و تر معمولا به میزان خواب بیشتری حتی تا ۱۰ ساعت نیاز دارند. این افراد مستعد پرخوابی هستند از طرفی با توجه به رطوبت بدن و مغزشان زودتر دچار سوءمزاج رطوبی ناشی از پرخوابی می‌شوند. پس بهترین طول مدت خواب در بزرگسالان 10-6 ساعت بوده که این مقدار نسبت به شرایط مزاجی فرد متفاوت است و بهترین حالت، خواب عمیق و متصل است.

کی بخوابیم؟

بهترین زمان خوابیدن از دیدگاه طب سنتی، مابین غروب آفتاب تا اذان صبح است که این زمان مورد تأیید طب رایج نیز است، زیرا سبب ترشح هورمون‌های مربوط به استراحت در این فاصله می‌شود. باتوجه به شرایط موجود، بهترین ساعت خوابیدن در نیمه اول سال، حدود ساعت 11-10 شب تا 6-5 صبح و در زمستان 10-9 شب تا 5-4 صبح است. اما در مورد خوابیدن در طول روز هم باید توجه کرد که باید با غذا خوردن فاصله مناسب (حداقل 1 ساعت) داشته‌باشد. خواب روز در نیمه اول سال به مقدار خیلی کوتاه مشکلی ندارد و بهترین وقت آن یک ساعت قبل از ظهر است اما در نیمه دوم سال بهتر است به طور کلی پرهیز شود.

بهترین زمان خوابیدن وقتی است که غذا از سرمعده گذشته و در قعر معده جاگرفته باشد. این فاصله در هنگام مصرف غذاهای معمولی در افراد سالم حدود 2-1 ساعت پس از صرف غذاست. ضمن اینکه خوابیدن با معده خالی بسیار مضر و باعث آسیب به سیستم گوارش به خصوص معده می‌شود.

انواع خواب روز از نظر زمانی

در کتب طب ایرانی برای خواب روز از نظر زمانی، نام‌های مختلف و جالبی در نظر گرفته و بدترین و بهترین آن عنوان شده‌است. به خواب سپیده دم "عیلوله" و به خواب بعد از اذان صبح "فیلوله" گفته می‌شود که هر دوی این خواب‌ها برای بدن مضر دانسته شده، به‌خصوص وقتی فرد با معده خالی بخوابد و اما خواب عصر "حیلوله" و خواب غروب "غیلوله" نامیده می‌شود که این نوع خواب‌ها هم توصیه نشده‌اند. اما در مقابل خواب قیلوله به خواب قبل از ظهر که حدود 45-30 دقیقه است گفته می‌شود. این خواب به‌خصوص در نیمه اول سال که طول روز بیشتر و هوا گرم است توصیه شده و برای حفظ سلامتی مفید‌ است.

انواع حالت‌های خوابیدن

خوابیدن بر روی شکم در حالتی که صورت بر بالین باشد به هضم بهتر غذا کمک می‌کند، اما به دلیل ضرری که برای چشم دارد، منع شده. خوابیدن بر شکم به حالتی که صورت کاملا به سمت راست یا چپ مایل باشد، از نظر طبی و شرعی مجاز و مفید است. ضمن اینکه خوابیدن بر پشت توصیه نشده‌ چون باعث ریزش فضولات بدن به حلق، ستون فقرات، سر و ایجاد بیماری‌های مختلف می‌شود.

تدابیر قبل از خواب

قبل از خواب به‌خصوص در کودکان باید سیستم ادراری و گوارش تخلیه شود. تخلیه روده و مثانه به خواب عمیق و باکیفیت کمک می‌کند. همچنین محدودکردن استفاده از وسایل الکترونیکی نظیر گوشی‌ همراه و رایانه توصیه شده‌است، زیرا نور این وسایل باعث تحریک مغز و جلوگیری از آرامش و به تاخیر افتادن خواب می‌شود. برای داشتن خواب باکیفیت گرم کردن پاها و بالا گذاشتن سر نسبت به بدن بسیار کمک‌کننده خواهد‌بود.

ویژگیهای محل خواب

محل خواب باید به قدر کافی وسیع و خشک باشد و حالت نمناک نداشته‌ باشد. استفاده از بوی ملائم و متناسب با مزاج فرد به خواب خوب و باکیفیت کمک می‌کند و توصیه به پرهیز از مصرف بوهای تند شده‌است. محل خواب باید در طول روز نور کافی داشته و در شب کاملا تاریک باشد. دمای اتاق متعادل و نه زیاد گرم ونه زیاد سرد با تهویه مناسب باشد. بهتر است اتاق خلوت و بدون وسایل اضافه و با رنگ خنثی (سفید یا طوسی) و یا رنگ‌های آرامش‌بخش (آبی و سبز ملایم) باشد. در فصول سرد سال پس از بیدار شدن از خواب برای جلوگیری از تغییر ناگهانی دمای کف پا قرار دادن کفپوش مناسب کنار تخت یا تشک توصیه شده‌است.

ویژگی‌های وسایل خواب

تشک نه بیش از اندازه سفت و نه خیلی نرم باشد و بهتر است تشک سفت ولی ارتجاع‌پذیر باشد، تا انحنای کمر در تشک فرو رود. جنس رویه تشک باید پنبه یا پشم باشد، زیرا الیاف‌ مصنوعی سبب تعریق بیش از اندازه بدن می‌شود. بهتر است جنس الیاف تشک طوری باشد که گرما را همسان پخش‌کرده و فاصله تشک با وسایل گرمایشی و سرمایشی زیاد باشد. بالش هم باید به اندازه کافی و مناسب نرم باشد و ارتفاع و عرض آن طوری باشد که سر را تا حدود 30-15 درجه بالا ببرد تا فشار بر تمام نقاط گردن به یک میزان شود.

منبع: مصاحبه با دکتر زهرا سربازحسینی در مورد تدابیر خوابیدن در طب سنتی، روزنامه جام جم،7 مرداد 1399

با آرزوی صحت جسم و جان برای شما

سلامتکده طب سنتی ایرانی معصومیه